Przypadki w języku polskim

Przypadki w języku polskim – jak się ich nauczyć?

Język polski jest jednym z języków stosujących w swojej gramatyce odmianę przez przypadki. Potrafią one sprawić niemały kłopot osobom uczącym się języka polskiego jako obcego, ale nie martwcie się! Nie taki diabeł straszny jak go malują i z naszymi radami, na pewno poradzicie sobie z nimi śpiewająco!

Przypadki – informacje ogólne

Język polski zawiera siedem przypadków gramatycznych. Niewiele, prawda? Trzeba jednak pamiętać, że końcówek nalężących do każdego przypadku może być kilka. Przypadki w języku polskim odmieniają rzeczowniki (np. dom, pies, chleb), przymiotniki (duży, zielony), imiesłowy przymiotnikowe (mówiący, przyszły), część liczebników (dwoje, troje) i zaimków (mój, twoja). Odmiana przez przypadki nazywana jest deklinacją. Wielką jej zaletą i jest to, że możemy pozwolić sobie na swobodny szyk zdania!

Jakie wyróżniamy przypadki w języku polskim?

Poszczególne przypadki gramatyczne w języku polskim:

·         Mianownik (łac. nominativus) – odpowiada na pytania: kto? co? (to jest). Formę podstawową danego wyrazu podaje się w słownikach właśnie w mianowniku.

·         Dopełniacz (łac. genetivus) – odpowiada na pytania kogo? czego? (nie ma). Używany jest bardzo często w przeczeniach (np. Wojtek nie stłukł szyby) albo w relacjach przynależności, np. zabawka Basi, samochód Tomka.

·         Celownik (łac. dativus) – jego pytania to komu? czemu? (przyglądam się). Używany jest stosunkowo rzadko i opisuje głównie dawanie. Łączy się m.in. z czasownikami takimi jak: dawać, mówić, sprzedawać, oddawać, pomagać, obiecywać, dziękować czy przyimkami: dzięki, przeciw, wbrew.

Końcówki celownika dla rzeczowników:

• w rodzaju męskim -owi: nauczycielowi bądź -u: bratu, kotu,
• w rodzaju  żeńskim: -i, np. nadziei, oraz -e, np. kobiecie.

·         Biernik (łac. accusativus) – odpowiada na pytania kogo? co? (widzę).

Wiele czasowników wymaga użycia biernika, jednak należy pamiętać, że po zaprzeczeniu używamy dopełniacza:

• Słyszę (co?) śpiew.
• Nie słyszę (czego?) śpiewu.

Przyimek przez zawsze łączy się z biernikiem. 

·         Narzędnik (łac. instrumentalis) – jego pytania to z kim? z czym? (idę). Przede wszystkim służy do określania narzędzia (młotkiem, pędzlem, ołówkiem) lub środka transportu (samochodem, samolotem) albo do wskazywania, czym się interesujemy (Interesuję się teatrem) lub kim jesteśmy (Jestem kierowcą/informatykiem/kobietą). Narzędnik łączy się z przyimkami z, pod, nad.

Rzeczowniki w liczbie pojedynczej mają końcówki: –em, –ą, a w liczbie mnogiej –ami.

·         Miejscownik (łac. locativus) – odpowiada na pytania o kim? o czym? (myślę). Służy do opisu miejsca, dlatego zawsze wymaga użycia przyimka. Rzeczowniki mają w miejscowniku końcówkę –e – o kocie, lub –u – w styczniu. Rzeczowniki zakończone na k, g, ch przyjmują końcówkę u: rogu, smoku. W liczbie mnogiej rzeczowniki we wszystkich trzech rodzajach przybierają końcówkę -ach (wyjątki: na Węgrzech, w Niemczech).

·         Wołacz (łac. vocativus) – jako jedyny przypadek nie ma pytania. Stosowany jest w zawołaniach, bezpośrednich zwrotach. Obecnie często zastępowany jest przez mianownik i zamiast: Staszku!, usłyszymy zawołanie: Staszek!.

Statystycznie najrzadziej używanymi przypadkami są wołacz i celownik.

Przypadki w języku polskim mogą być wyzwaniem, ale zrozumienie ich roli i praktyka są kluczowe dla skutecznego posługiwania się językiem polskim. Nauka przypadków to stopniowy proces, który trwa zwykle kilka lat. Łatwo się w nim pogubić, dlatego najbezpieczniejszym sposobem na poznawanie przypadków jest ich nauka pod czujnym okiem lektora na kursie języka polskiego. Doświadczenie wykwalifikowanego nauczyciela sprawi, że przypadki nie będą mieć przed wami tajemnic!

Życzymy owocnej nauki!

Justyna Kotlarczyk